Zachowanie
się każdego człowieka odznacza się pewną stałością, jest
uporządkowane i usystematyzowane w określony sposób. Człowiek
jako jednostka ludzka posiada pewne cechy względnie trwałe i
zorganizowane w charakterystyczny dla niego sposób. Tak zbudowaną
strukturę właściwości człowieka określa się jako osobowość.
W
literaturze psychologicznej można spotkać wiele różnych definicji
osobowości człowieka. Jedna z nich głosi, że osobowość to
występujący u każdego człowieka zasób utrwalonych postaw i
mechanizmów przystosowawczych pozwalających mu utrzymać równowagę
między wewnętrznymi pragnieniami, emocjami, a otaczającym go
światem. To zespół psychologicznych mechanizmów, np. tożsamość,
mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości,
które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym
życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.
Osobowość to zespół utrwalonych cech określających zachowanie,
myśli i emocje wyznaczający indywidualny i niepowtarzalny styl
życia. Najprościej osobowość można scharakteryzować jako zbiór
względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i
właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają
odróżnić ją od innych Podstawą osobowości są odziedziczone i
nabyte cechy biofizyczne modelowane w procesie rozwojowym w czasie
dzieciństwa i młodości przez oddziaływania kulturowe, społeczne
oraz zwyczaje wychowawcze w rodzinie. Zachowanie się człowieka jest
wynikiem współdziałania dwóch czynników: nacisków zewnętrznego
otoczenia (środowiska fizycznego i społecznego) oraz cech
osobowości człowieka. Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości
akcentują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne
oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują.
Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma
aktywność samej jednostki ludzkiej.
Osobowość
człowieka kształtuje się w wyniku procesów wychowania w rodzinie,
w szkole w grupach rówieśniczych, a szczególnie poprzez kontakty w
pracy. Każda osobowość posiada określone cechy, które różnią
się między sobą stopniem i zakresem wpływu na postępowanie
człowieka. Kierując się tym kryterium cechy osobowości można
podzielić na cztery grupy. Do pierwszej grupy należy zaliczyć te
cechy, które wpływają na dobór celów. Określają one kierunek
ludzkiej działalności i stanowią te motywy, w funkcjonowaniu
których ogromną rolę odgrywają procesy poznawcze człowieka.
Drugą grupę stanowią te właściwości, od których zależy poziom
działalności człowieka oraz poziom jego sprawności. Określane są
jako zdolności. Zalicza się tu także poziom rozwoju umysłowego
człowieka, który przyjął potoczną nazwę stopnia inteligencji.
Trzecia grupa zawiera te właściwości, które określają tempo,
szybkość, siłę i trwałość reakcji jednostki. Określane są
jako cechy temperamentu. Do czwartej grupy należą te cechy, które
wskazują, czy dobór przez człowieka celów i sposobów ich
realizacji jest zgodny z ogólnie przyjętymi normami i zasadami
moralnymi. Określają również, w jakim stopniu człowiek potrafi
pokonać trudności i przeszkody przy realizacji swoich celów. Te
grupę cech nazywa się charakterem człowieka.
- Motywy ludzkiego działania
CECHY
OSOBOWOŚCI CZŁOWIEKA
Motyw,
jako jedno z podstawowych pojęć w psychologii i filozofii,
pojmowane jest jako powód wszelkiego postępowania lub zachowania
się, bodziec skłaniający do działania. Uzasadnia on postępowanie
lub rozumowanie człowieka. Zachowanie
się człowieka może być w pełni zrozumiałe dopiero wtedy, gdy
się założy, że jest on istotą społeczną. Zachowanie się
człowieka jest determinowane nie przez stosunki między jego
organizmem a naturą, jak w przypadku zwierząt, lecz przez stosunek
między jego osobowością a wytworzoną społeczną kulturą.
2.
Uzdolnienia człowieka
Obserwując
zachowanie się ludzi w różnych sytuacjach, porównując ich
osiągnięcia, tempo ich rozwoju duchowego, przekonujemy się o tym,
że ludzie różnią się między sobą zdolnościami. Zdolności
występują wtedy, gdy człowiek jest w stanie wykonać jakąś
czynność lub zdolny jest do jakiegoś zachowania lub gdy ktoś robi
coś z mniejszym wysiłkiem, osiągając lepsze wyniki niż inne
osoby, lub ktoś mógłby osiągać lepsze wyniki w jakimś typie
aktywności, gdyż ma potencjalne możliwości. W psychologii używa
się trzeciego znaczenia tego określenia. Zdolnościami są
potencjalne możliwości osiągania wysokiej sprawności lub
wysokiego wyniku działania, które urzeczywistniają się w wyniku
treningu. Zdolności
to układy warunków wewnętrznych danej jednostki, umożliwiające
wykonywanie
określonych czynności oraz decydujące o poziomie i jakości
osiągnięć w realizowanej przez jednostkę działalności.
Posiadanie przez człowieka określonej zdolności oznacza jego
przydatność do określonego zadania. Każda działalność wymaga
od człowieka mniej lub bardziej specyficznych danych, które
nazywają się zdolnościami człowieka. Zdolność musi obejmować
różne właściwości i cechy psychiczne, konieczne ze względu na
charakter działania.
Temperament
jako wyznacznik dynamiki osobowości
Istotne
znaczenie dla zrozumienia mechanizmów zachowanie się człowieka
posiadają te cechy jego psychiki, które są związane z
zasadniczymi właściwościami systemu nerwowego: siłą, równowagą
i ruchliwością procesów nerwowych. Wyniki badań psychologicznych
przeprowadzonych w zakładach pracy wykazały, że przy wypracowaniu
najbardziej wydajnego stylu pracy należy wziąć pod uwagę
indywidualne różnice między ludźmi w dziedzinie zasadniczych
właściwości systemu nerwowego. Cechy te trzeba uwzględnić w ten
sposób, aby pomagało to w pracy i aby można było je regulować.
